XXV. Foucault / wykład

Michel Foucault (15 October 1926 – 25 June 1984) 

Trzy fazy twórczość
-dyskursy ->  archeologia
-władza -> genealogia [ genealogia nietzscheanistka]
-podmiot   ->

 I etap twórczości - ARCHEOLOGIA

  ->  Historia szaleństwa w dobie klasycyzmu [1961] Foucault , przedmiot zainteresowania: powstanie dyskursu psychiatrycznego [ początek XVII w. ]

-> Narodziny kliniki,[ 1963] -> podtytuł Archeologia Medycyny 

-> Słowa i rzeczy: Archeologia nauk humanistycznych, [1966]

-> Archeologia wiedzy (L’archéologie du savoir 1969)

II etap twórczości - GENEOLOGIA

Nadzorować i karać,  (Surveiller et punir. Naissance de la prison 1975)

współczesne wiezienie [ również powstaje ok XVII w.] 

Historia seksualności,  vol 1 [ 1976]

III etap twórczości - PODMIOT

Historia seksualności,  vol. 2 : L’usage des plaisirs, 1984; ' Użytek z przyjemności'
 Histoire de la sexualité, vol. 3 : Le souci de soi, 1984) " Troska o siebie'

**********
Foucault - historyk myśli

Filozofia powinna wstrząsać nas samą sobą

dotychczas uważaliśmy,ze filozofia powinna spoczywać na jakiś pewnych fundamentach [ chociażby Husserl] poza tym uważano,że filozofia powinna odwoływać się do zasad uniwersalnego rozumu.
Foucault-> uniwersalizm to maska dogmatyzmu.
Filozofia z punktu widzenia Foucaulta  ma aspekt w sobie społeczno-polityczny -> filozofia nie może separować się od polityki.

F. -> podważa  istnienie uniwersalistycznej, jednorodnej dyscypliny, która dotychczas była nazwana filozofią-> sprowadza filozofowanie do pewnej praktyki społecznej.
Kwestionuje znaczenie jakiegoż wielkiego obrazu filozofii -> kryteria zawsze łączą się z wymiarem politycznym.

F. w niewielkim stopniu korzystał z prac historyków filozofii - inspiracji dostarczały mu poglądy Nietzschego i Heideggera.

F. w swoim pracach nie dyskutuje z poglądami innych filozofów,raczej wskazuje pewną granice filozofii.
 Dotychczas filozofowie poszukiwani pracy, Foucault'a interesują koszty poszukiwania prawdy.

prawda to efekt władzy.
władza produkuje różne reżimy prawdy.

Foucault jest przeciwnikiem metafizyki, ale nie przeprowadza on z metafizyka jakiegoś generalnego rachunku.
F. nie chce prezentować  określonych poglądów -> chce wypracować pewien sposób myślenia tak żeby móc wpłynąć na przebieg procesów ...? -> odrzuca on wiodące zasady dotychczasowego rozumienia filozofii- ani nie chce powracać do źródeł ani bytu ani myślenia, dostrzega kryzys problematyki początku [ dawna metafizyka, Husserl] 

Foucault rezygnuje z konstruowania jakieś całości. Jest za tym by filozofia była bogata w treści [ dlatego np jest na antypodach stanowiska Sartre'a, który całą filozofie sprowadzał do medytacji nad naszą egzystencją / nie lubi Sartre'a [główny przeciwnik w młodości]

Do tej pory filozof starał się czynić świat bardziej zrozumiały.
Foucault widzi zupełnie inne zadania, które stoją ówcześnie przez intelektualistą- a rolą intelektualisty nie jest mówienie ludziom co mają robić.Rolą intelektualisty jest stawianie pytań pod adresem panującej rzeczywistości  czy to w odniesieniu do sposobu myślenia czy działania.
Filozof powinien budować kryteria ocen, działania rożnych instytucji, przygotowywać działania polityczne.
Nie jest rolą filozofa  wyprowadzania poczucia 'zadomowienia w świecie'- duża zmiana w stosunku do filozofii hermeneutycznej

Foucault traktuje świat z pewną podejrzliwością- jako obszar władzy
Foucault zupełnie -inny niż dotychczas obraz filozofa
F. podejmuje przede wszystkim studia nad historią myśli.
Istnieją ukryte przesłanki historii myśli i związku myśli z prawdą -> historia czy inne nauki humanistyczne stanowią wyraz myślenia metafizycznego, dlatego że tworzą jakieś całościowe wizje społeczeństwa- wizje, które mają obiektywny sens.
W innych pracach Foucault pokazuje, że władza nie ma żadnych metafizycznych podstaw.- bo władza zawsze jest przypadkowa, nie można wskazać na żadne metafizyczne uzasadnienie władzy.

Krytycznie Foucault patrzy też na filozofie -> nie istnieje żaden ponadczasowy obraz filozofii czy metody filozofowania. 

filozofia również jest praktyką społeczną.

na aktualną  sytuacje w filozofii decydujący sposób wpłynął rozwój nauki.
wiodącym problemem w filozofii staje się teraźniejszość, teraźniejszość która postępuje nas samych.
skoro filozofia zajmuje się teraźniejszością, to okazuje się czymś historycznym.
skoro zajmuje się teraźniejszością musi nabierać charakteru politycznego
Foucault opowiada się za podejmowaniem krytycznej analizy świata, w którym żyjemy.

Foucault-> krytyka  tradycyjnych sposobów interpretacji.
nie ma skłonności do interpretacji, interpretacja poniosła porażkę
interpretacja okazała się czymś regresyjnym -> jest to powód niechęci Foucaulta do filozofii hermeneutycznej.

Zamiast tworzyć rozwijać panujący sposób interpretacji powinniśmy zastanowić się do jakiego systemu interpretacji przynależymy
Tu wyraźnie Foucault idzie za Nietzschem

[psychoanaliza psychoanalizy Freuda]

jeśliby zastosować interpretacje do samego interpretatora, interpretacja stałaby się podważeniem

Przemyślenie Foucault'a nad zagadnieniem interpretacji początkowo są istotnym przedmiotem rozmyślań.
F. pokazuje ,że interpretacja ma zawsze charakter nieskończony, twórczy -> Foucault obdarza interpretacje życiem.-> pokazuje,ze interpretacja zawsze musi interpretować samą siebie.jest zawsze w stanie zawieszenia

Foucault podważa założenia hermeneutyki.
Inaczej patrzy na język
w filozofii hermeneutycznej [ Gadamer] język był równie nie ugięty jak Bóg. -> z zasady nie możemy rozumieć języka, gdyż to my jesteśmy jego twórcami.
Foucault pokazuje,że u podstaw hermeneutyki istnieje wiele rożnych metafizycznych założeń.Przy czym to co proponuje F. dla niektórych możne by nazwane hermeneutyką krytyczną.
Foucault nie podejmuje problemów, które tradycyjnie należały do filozofii.
wg Habermasa Foucault nie jest filozofem-> w filozofią wg Habermasa musi się łączyć powaga, natomiast u Foucaulta powaga jest nieobecna- dokonuje on za to pewnych eksperymentów myślowych, nie tworzy teorii któa by miała głosić prawdę.

F. głównie interesuje kwestia co to znaczy 'myśleć'. Nie uprawia żadnej filozofii absolutnej [ czym była metafizyka]

nowy sposób funkcjonowania filozofii

powaga doniosłości Foucaulta pochodzi bardziej z tematów które głosi -> bada kwestie powstania świadomości, miejsce człowieka w obszarze wiedzy, bada relacje między wiedzą a władzą.

PRZEDMIOT ZAINTERESOWAŃ FOUCAULTA

Foucault może być określony filozofem ludzkiego istnienia -> 'Co to znaczy dziś być człowiekiem?"
Kim jesteśmy?
Interesuje się człowiekiem w aktualnej postaci. Choć przez większą cześć swojej twórczości zajmuje się tematyką która tylko pośrednio kojarzy się z tradycyjną tematyką człowieka.
nie wychodzi od pytania kim jest człowiek, lecz nawet przeciwstawia temu sposób istnienia , który nazywa filozoficznym śmiechem [ [w] Słowa i rzeczy']

wychodzenie od pytania 'Kim jest człowiek'?, którzy zadawali przedstawiciele antropologii filozoficznej wg Faucoult'a nie pozwala liczyć na dostęp prawdy o człowieku.

Historia Seksualności T. II 'Człowiek sądzi ,że się oddala a o to stoi na wprost siebie'
Foucaultowi w ostatnich dwudziestu latach życia chodziło o określenie miejsca człowieka w naszej kulturze->  ludzki podmiot jest obiektem jego poszukiwań [ nie władza jakby sie mogło wydawać w latach siedemdziesiątych]

Zajmując się człowiekiem Foucault posługuje  się kategorią 'podmiot' - ten wymiar społeczeństwa w sposób szczególny przyciąga jego uwagę.
Początkowo traktował podmiot jako coś pasywnego, to w swoich ostatnich pracach [ w III etapie] pokazuje ,ze podmiot konstytuuje się dzięki swojej aktywności poprzez ' praktyki siebie' [  podobne  do Heideggera-> dla naszego istnienia podstawową rolę odgrywa nasz egzystencjalny stosunek do siebie]

 Foucault-> jego intencją jest ustalenie problemu teraźniejszości, tego kim my jesteśmy w aktualnym momencie. pytanie o dzisiaj jest dla Foucaulta najważniejsze.

III PODSTAWOWE OBSZARY ZAINTERESOWAŃ:

I. RODZAJE DYSKURSU

Archeologia zajmowała się konstytuowaniem różnych rodzajów wiedzy . 
F. w Słowach i rzeczach' bada przesłanki dla dopełnienia się czegoś takiego jak nauki humanistyczne.

Archeologia kieruje się przeciwko tradycyjnym sposobom uprawiania historii.
Czym była tradycyjnie rozumiana historia?-> historycy zazwyczaj opisywali przyczyny i konsekwencje jakiś wielkich wydarzeń politycznych i społecznych.
Próbowali łączyć fakty historyczne w jakąś logiczną całość
Foucault kwestionuje podstawową rolę chronologii w dyskursie historycznym

Podważa też rozumienie procesu historycznego jako całościowej rewolucji.
Nie dąży do konstruowania obiektywnego obrazu dziejów.

Nie szuka wspólnych  źródeł badanych zjawisk, ani jakiegoś ostatecznego sensu tych zjawisk.
Pokazuje,ze w aktualnych badaniach historycznych nastąpiła już dezaktualizacja takie modelu uprawiania historii.
tworzą się rozłamy
Foucault pokazuje nam ,ze dawny model zajmowania się historią osiągnął charakter metafizyczny. Z góry przyjmowano jakąś idee historii, a historia na miała charakter antropocentryczny. była wyrazem tęsknoty za jednością.
Foucault nie obawia się historii niespójnej. historii w której mamy przypadkowość, subiektywizm.
proponuje napisanie historii od nowa
każdy historyk pisze historie na nowo
historia powinna mieć charakter pluralistyczny.
nie chodzi w niej o sklejanie rożnych wydarzeń w coś jednolitego.
Archeologia ma zatem opisywać samo stawianie się przedmiotem poznania.
Archeologia staje na miejscu dawnej historii idei.

 Wiedzy archeologicznej chodzi przede wszystkim o to w jaki sposób dane przedmioty mogły się ukazać jako przedmioty poznania -> w tym znaczeniu Foucault jest zainteresowany światem ludzkich wypowiedzi- DYSKURSEM

Przedmiotem archeologii stają się systemy ludzkich wypowiedzi- które zawierają w w sobie to co się w nich mówi.

Foucault zainteresował się
dyskursem psychiatrycznym
 dyskursem na temat więzień
kliniki

Skąd się bierze słowo 'archeologia'?  -> Foucault ma na myśli nową dziedzinę badan. F. postępuje tak jak gdyby ta nowa dziedzinę odkrywał
Co odkrywa?
F. stara się badać dyskurs wewnętrzny  - badać dyskurs bez zastanawiania się na temat czynników, które by ten dyskurs jakoś określały
badania archeologiczne posiadają charakter wewnętrzny.
Celem badania archeologa jest poszukiwanie innych form regularności niż te które znamy z dotychczasowej wiedzy- chodzi mu o opisanie konkretnych formacji dyskursywnych- każda wypowiedz jest jakoś związana z innymi wypowiedziami, nie może być niezależna.

Poziom który Foucault rozważa o archeologii nazywa wiedzą.Wcześniej poziom ten nazywa episteme  
wiedza/episteme-> zespół elementów uwarunkowanych w regularny sposób przez dana praktykę dyskusyjną.[ baza do  powstania danej nauki]

Foucault bada warunki wypowiadalności określonej wypowiedzi- coś takie co zajmuje się poza świadomością naukowca, który prowadzi swoje badania.

Episteme są nieuświadomionymi formami myślenia [ epistemologiczne a priori , które określa przestrzeń danej kultury]

Archeolog nie próbuje wpływać na to co opisuje
po 6ósmym roku Foucault [nie rezygnując z archeologii przechodzi do genealogii.
Analiza genologiczna powinna iść w parze z analizą archeologiczną] zwraca się ku praktykom społecznym, które są chwiejnym tłem wszystkich dyskursów.


II. WŁADZA

badanie praw genealogii.
W 'Nadzorować i karać'  badał zagadnienia władzy związane z formami karania za przestępstwa

natomiast w T.I 'Historii seksualności' interesowały go  leżą na polach  wiedzy i władzy.

Genologia chce zając się  formowaniem danego dyskursu.
Zdarzenia dyskursywne nie są czymś stabilnym

Istotnym przedmiotem rozważań  na etapie genealogicznym staje się relacja WŁADZA/ WIEDZA

Foucault -> Między władzą a wiedza zachodzą bardzo istotne relacje.
Zawsze jest tak,że wiedza jest pewnym typem władzy

Foucault pokazuje w swoich rozważaniach,ze samo pragnienie rozdzielania prawdy od fałszu rodzi pewne skutki polityczne.
F. przede wszystkim interesował dyskurs naukowy. bada relacje miedzy
pokazuje jak dochodzi do kształtowania naszej świadomości, jak się kształtuje nasza wola


Foucault bada nie źródło, lecz pochodzenie
nie ma jednego źródła
historia- dzieło przypadku

To jest u Foucaulta wyraz odchodzenia od antropologii i metafizyki, które do tej pory były obecne na gruncie historii czy innych nauk.

Genologia stara się wychodzić od aktualnych problemów. Stara się podejmować walkę z przymusem wywieranym przez naukowy dyskurs  teoretyczny.

Genologia w szczególności jest zainteresowana funkcjonowaniem władzy.

W naszym życiu [ w tej chwili]  dominującą rolę odgrywa mikro-władza.


Foucault w swojej genealogii zajmuje się  wyłanianiem rożnych pojęć idei, prawd, wartości. To wyłanianie się jest efekt pewnej walki różnych sił. Nigdy żadna z tych sił nie jest w pełni zwycięska.
siły te ze sobą współzawodniczą.
Genealogia ma prowadzić do wiedzy, lecz jest to wiedza poniżej progu naukowości -> anty-nauka [wyraz buntu przeciwko  funkcjonowaniu znaturalizowanego dyskursu naukowego]


Genealogia stara się zając tym co pojedyncze, wyjątkowe przypadkowe. Nie ma w niej głębi. Bada szczegóły, powierzchnie pewnych wydarzeń stara się analizować różne przyczyny przypadkowość poszczególnych zdarzeń.to umożliwia jej  krytyki od wewnątrz. Krytyki która nie odwołuje się do jakieś perspektywy transcendentalnej Genealogia sytuuje się w ramach tej rzeczywistości
Genealogia posiada ambicje krytyczne.Ale podejmuje krytykę w stosunku do dotychczasowej form krytyki.

Foucault prowadzi do ośmieszenia różnych wartości, instytucji, nauki. początki wszystkich tych sfer są podejrzane.
 Genealogia generuje pewien dystans do siebie samej.Dowidzi,ze to co jest wcale nie musi być takie, bo życia posiada ukryte możliwości. Genealogia skłania do mnożenia perspektyw, do rozpraszania naszej tożsamości. Foucault namawia nas do tworzenia czegoś, co dotąd nie istnieje. Jest wyraźnie zainteresowany  maksymalizowaniem wolności.

Genealogia ma wielką nadzieje na transgresje.
zachęca nas do tworzenia czegoś nowego. 
F.namawia nas do przekroczenia teraźniejszości.

Głównym rezultatem przemyśleń jest podważenie klasycznego myślenia o człowieku.Założenia ,że człowiek ma jakąś ukrytą głębie, którą należny wyzwolić, którą człowiek ma prawo realizować.
Nie jest tak,że jako ludzie zachodu uczestniczymy w jakiejś kulturze uniwersalnej czy wyróżnionej
Podmiot wg Foucaulta jest jedną z wieku złud.Bo dla nas jako podmiot składa się gra różnych sił/. nasze człowieczeństwo jest rozproszone pomiędzy wszystko co wywiera na nas realny wpływ

III.  PODMIOT


jak się odnieść do samego siebie?  cop robić ze swoim istnieniem? - temat III t historii seksualności

Dlaczego 'Historia seksualności'?-> w tym odniesieniu do samego siebie zagadnienia seksualności odgrywają dla Foucaulta istotną rolę.


W ostatnim etapie twórczości tematyka podmiotu stała się głównym tematem rozważań Foucaulta.
ujawniły się zainteresowania 'podmiotem'.
Wszyscy rozporządzamy  przestrzenią wolności-> nie jesteśmy bezsilnie poddani sprawom wiedzy czy władzy- przynajmniej w jakimś pewnym stopniu jesteśmy w stanie kierować swoim życiem.

Foucault proponuje nam byśmy zajęli się sobą. [ jak dochodzimy  do uznawania się za podmiot?]
Co właśnie mamy ze sobą robić?

estetyka egzystencji  -> proponuje czynienie ze swojego życia czegoś w rodzaju dzieła sztuki- sami jesteśmy dziełem.

Kultura siebie

elitaryzm
nie każdego z nas tac by zajmować się sobą


Reasumując: bezpośredni temat zainteresowań Foucaulta zmieniał się na przestrzeni lat.
Jednak na każdej z etapów swojej myśli okazywał się  myślicielem twórczym i nowatorskim.

czym rożni się jego filozofia od dotychczasowej? niezbyt mocy status wyników jego badań.
z uwagi na formalny aspekt, poglądy Foucaulta zmierzają do filozofii hermeneutycznej [ która też była świadoma swojego statusu' -> Filozofia Foucaulta 'zmodernizowana wersja filozofii hermeneutycznej'

nie dopracowuje swoich pomysłów
jest bardziej eksperymentatorem niż teoretykiem [ jak Nietzsche]

Foucault chce zająć postawę neutrale wobec rzeczy które bada.

'pisze by pozbyć się twarzy'

F.  prowadzi grę z czytelnikiem -> nic nie można brać dosłownie

F. rozważa pewne aspekty problematyki człowieka, natomiast nie tworzy całościowego obrazu bytu ludzkiego.

pokazał ,ze pojęcie 'człowiek' może przestać być przedmiotem centralnym.
człowiek jest efektem pewnych gry sił.

Foucault rozbija filozofie na poszczególne perspektywy badawcze, rezygnuje z idei całości.poprzestaje na prowadzeniu badań cząstkowych luźno ze sobą powiązanych. Filozofia w ujęciu Foucaulta jest filozofią pluralistyczną, choć centralnym obiektem zainteresowań zostaje człowiek.

poszerza nasza wiedze. nowe pole badawcze

intencja: rozwijanie WIEDZY a nie pełnienie roli, która do tej pory była przypisana filozofii

F. naukowiec czy filozof??