XXII Levinas / wykład

Levinas [ ur. 12 stycznia 1906 w Kownie, zm. 25 grudnia 1995 w Paryżu ]

pierwszy tłumacz Husserla na francuski

po II wojnie światowej centralnym zagadnieniem Levinasa było odniesienie do Heideggera

Levinas odwołuje się do tradycji judaizmu

Okresy twórczości
I.
II. metafizyczny  [ Całość i nieskończoność']
III. teologiczny  [ Inaczej niż być. poza istotą [siedem cztery]

STOSUNEK LEVINASA DO DOTYCHCZASOWEJ FILOZOFII

poddaje krytyce całość tradycji, która się zaczęła wraz z Talesem z Miletu-> już on uczynił zasadniczy błąd , który zaciążył na całej późniejszej filozofii.


 Dotąd wg Levinasa filozofia była filozofią neutralnego / chce zerwać z takim rozumieniem

 L. dystansuje się do samego terminu 'filozofia'-> wg L. filozofia nie powinna polegać już na mądrości w sensie pojęciowym/teoretycznym -> chodzi mu o podjęcie określonych działań , działań w imię sprawiedliwości

 kwestie związane z teoretyzowaniem zostały przez Levinasa odrzucone na dalszy plan.
Teoretyczna mądrość wcale nie jest niezbędną przesłanką urzeczywistniania sprawiedliwości.

Użycie terminu metafizyka -> Do tej pory metafizyka kojarzyła nam się  z jakąś aktywnością teoretyczną-> celem  tej aktywności było tworzenie teorii bytu.-> Levinas od tego odchodzi.

 Metafizyka to stosunek z Innym -> ruch, który prowadzi do bytu transcendentnego.

Levinas w swojej myśli wychodzi od pragnienia -> pragnienie metafizyczne
pragnienie metafizyczne zmierza w stronę absolutnie Innego [ innego wobec tego wszystkiego co nam się jawi jako zespół bytów, które nas otaczają]


L. podważa dotychczasowe cele i założenia filozofii.

Pierwszoplanową kwestią dla Levinasa jest dominacja idei nad osobami.

 Flozofia europejska wyklucza Innośc, neutralizuje ją.
Zaczęło to objawiać się już u Sokratesa, który kazał nam szukać Prawdy - wywnętrz siebie samego. -> dlatego Levinas mówi ,że cała filozofia europejska w gruncie rzeczy jest ekologią. [ -> bo ekologią jest ujmowanie wszystkiego odwołując się do swojego Ja i na miarę swojego Ja]

Filozofia chce teoretycznie zapanowac nad bytem
Właśnie dlatego filozofia niechętnie angażuje się w to,co inne.nie uznaje innego -> przed podjęciem jakichkolwiek badan Inność przemieniana jest w coś co jest już nam znane -> dotychczasowa filozofia znajduje upodobanie w tym samym.

poznanie-> sprowadzanie czegoś nieznanego do tego,co jest już nam znane.

Levinasa szczególnie niepokoi ujęcie mowy w dotychczasowej filozofii.-> mowa rozumiana była do tej pory jako przekazywanie informacji.
Levinas zauważa ,ze źródłowa mowa wcale nie należny do takich samych osób, które dysponowałyby takimi samymi doświadczeniami

Levinas krytykuje schematy myślenia.

namawia nas do opuszczenia sytuacji bycia obserwatorem
dotychczasową filozofię nazywał filozofią immanencji/ autonomii/ateizmu ['filozofia ateizmu' dlatego,że dominujące postaci w filozofii zachodniej  nie liczą się z transcendencja Boga]

U Levinasa podważeniu podlega zarówno specyficzne dla zachodu rozumienie uniwersalizmu jak i sposób do jego doprowadzania. -> władza rozumu
Rozum nigdy nie może być dla rozumu czymś innym. -> rozum to władza, która zawsze mówi w pierwszej osobie. Rozum się nigdy nie zwraca do Innego-> rozum rozumuje sam ze sobą-> rozum zawsze sam siebie próbuje do czegoś przekonać-> rozum jest z natury solipsystyczny.
uogólnia wszystko z czym się spotyka w swoich uniwersalnych schematach. ->  Rozum przemienia inne w to samo.[ neutralizuje Inność]
Rozum jest to władza przywłaszczania.
Świat pojęty przez rozum przestaje być inny.
Rozum jest stale sam.
Rozum nigdy nie odnajduje innego rozumu.
Rozum nigdy nie mówi z innym rozumiem, tylko mówi sam do siebie.

Levinasowi wydaje się,że może istnieć inna wiedza od wiedzy racjonalnej.

Zauważa,że filozofia zachodu nie odpowiada istocie człowieka-> jej sposób myślenia jest zawsze zamknięty/ z góry przekonany o swojej racji, zrzeka się doświadczenia, które ukazuje nam inność

Od swoich greckich początków filozofia szukała drogi wiodącej do jedności.

Levinas-> nie ma faktu bez tematyzacji-> pojmujemy coś jako fakt zawsze w określonym kontekście

istnienie faktu-> ucisk Innego
tą inność Innego chcemy uchwycić poprzez np. nasze idee- w ten sposób Inność traci swoją inność.

 [wg Levinasa ] Poznanie-> odbieranie bytowi jego odmienności

problematyczna jest sama skłonność do rozświetlania. już coś takiego pozbywa byt oporu.

myśl zachodu do tej pory kładła nacisk na przedstawienie
w filozofii chodziło  neutralizowanie Innego [  roztapianie Innego w to samo

a ideał całości/ jedności realizowany był przede wszystkim na gruncie ontologii.-> filozofia zachodu= głównie ontologia

Wg Levinasa ontologia jest filozofią niesprawiedliwości. -> podporządkowuje ona relacje z Innym relacje z Bytem.
Filozofia ta dąży do wiedzy absolutnej i na tym polega jej błąd-> żaden absolutny punkt widzenia nie może zostać odnaleziony.
Totalność, całość -to pojęcie które opanowało filozofie zachodu.

Levinas opowiada się za taką ideą bytu, która jest wielością, która dopuszcza coś takiego czego się nie daje uobecnić.
Wg Levinasa problematyczne są dążenia do zrozumienia świata [ przez co niechętnie patrzy na filozofie hermeneutyczną]

Zrozumienie-> polega na sprowadzaniu tego co nieznane do tego co jest już znane.
Pragnienie rozumienia świata idzie w stronę podporządkowania sobie świata.
Panowanie teoretyczne łączy się z praktyczna zaborczością -> próba  realizowania jedności za pomocą środków polityki. -> konsekwencją tego są wojny.[ wojna wg Levinasa całość tego, czego doświadczamy]-> prowadzi to do totalitaryzmu

ontologia= filozofia władzy/ anonimowy uniwersalizm
pierwszy myśliciel ontologiczny: Parmenides

Człowiek zachodu odnajduje świat w sobie
L. -> europejska metafizyka dobiega końca.


'Całość i nieskończoność' -> rozważania na temat ontologii Heideggera

Inspiracje Heideggerem:
- przekształcanie dawnej koncepcji podmiotu w Dasein [ 'Jestestwo' ] -> aprobuje zaangażowanie myśli Heideggerowskiej polegającej na włączaniu się  w tym o czym myślimy -> sprzeciw przeciwko intelektualizmowi [ który do tej pory dominował w filozofii]

Dystans Levinasa do Heideggera bierze się stąd,że u Heideggera można odnaleźć skłonność do teoretyzowania. -> Heidegger z jedej strony krytykuje metafizyke a z drugiej do niej nawiązuje.
krytykę metafizyki Heidegger przerywa zbyt wcześnie w związku z tym podtrzymuje religijną istotę całej filozofii zachodu -> należy zacząć tam, gdzie Heidegger kończy.
Heidegger przejął projekt myślenie presokratyków.

jet to problematyczne

 Heidegger->  potrzeba posiadania to, co cechuje ludzki sposób bytowania

Dla Levinasa  obecny kryzys kultury zachodu nie pozwala na przejmowanie wersji  greckiego sposobu życia.-> ujawniły się nam zasadnicze wady tego projektu.
Brak radykalizmu Heideggera polega na tym,że Heidegger czuł się grekiem.-> H. kontynuuje Talesa -> też chce konstruować jakąś całość.

Dla Levinasa problematyczne jest rozumienie bycia jako perspektywy pojmowania wszelkich rzeczy.
bycie nie jest wcale horyzontem w którym ukazuje nam się wszystko, co bytujące.
Levinas nazywa Heideggera 'wstydliwym materialistą'-> wg niego Heidegger bardziej ceni neutralność bycia od tego co bytujące.


Wg Levinasa ' bycie' jest to coś takiego co nas do niczego nie zobowiązuje.-> jest czym co porządkuje nasze doświadczenie/ ma uniwersalny charakter.

U Heideggera ma też miejsce prymat tego co własne[ Dasein to byt odniesiony do swoich skończoności-> Dasein jest bytem który troszczy się przede wszystkim o siebie] 

[Heideggera niepokoiły konsekwencje współczesnych technik.]

mówienie o bycie bez  bytującego jest dla niego absurdem.

Levinas nawiązuje tu do doświadczenia czystego beztreściowego istnienia, które wskazuje na to,ze można rozdzielić 'bycie' od 'bytującego'.

Jakie jest to doświadczenie? -> doświadczenie bezsenności

doświadczenie bezsenności pokazuje,że nie sprawuje pełnej władzy nad sobą.

stan bezsenności-> stan beztreściowego istnienia.

 Levinas-> u Heideggera nie ma możliwości opisania stosunku z tajemnicą, która wiąże się ze skończonością Dasein.

Problem Prawdy u Heideggera ma przewagę nad problemem Dobra

Heidegger zło traktuje jako Błąd. -> L. nie rozumie on podstaw ludzkiego bytowania.

Człowiek u Heideggera jest w służbie bycia, przynależy do jakiegoś anonimowego porządku. Człowiek ten nie ma w swoi wnętrzu niczego takiego, co chciałby wyrazić.
Poglądy Heideggera nie dają żadnej wskazówki naszemu myśleniu.

Niepokojące u Heideggera jest ujęcie relacji z innymi ludźmi->
bo obecność Innego u Heideggera właściwie nie odgrywa żadnej roli.


Czy Levinas dobrze rozumie Heideggera?
Krytykuje Heideggera za to za co Heidegger krytykował całą dotychczasową filozofię.

Czy Sein jets czyś nieutralnym, bezosobowym?

Heidegger rozumiał to inaczej / Levinas źle interpretował Heideggera


POMYSŁ LEVINASA

Levinas odwołuje się do pewnych doświadczeń, o których zakłada że są udziałem każdego z nas, tylko my sami przed soba nie chcemy się do tego przyznać.[ jeśli tego nie czujesz, nie zrozumiesz Levinasa]



W odróżnieniu od Heideggera Levinas jest przekonany,że relacja z Innym, jest to coś takiego co góruje nad zrozumieniem bycia. -> relacja z Innym jest czymś pierwszym.

 Inny jest to ktoś, kto się ujawnia nie tylko w horyzoncie troski o nasz własny byt.

Levinas odwołuje się do pewnego doświadczenia , innego niż ten na którym oparł się Heidegger -> dyskurs z Heideggerem nie ma charakteru teoretycznego. L. próbuje od nowa podjąć przedsięwzięcie  ontologii fundamentalnej.

uważa,że ta różnica 'byt' / 'bycie' nie jest wcale różnica fundamentalna.
Nie ejst też prawdą żeby bycie mogła się ujawniac tylko za pomocą Dasein.


Odmienność filozofii Levinasa polega na tym,że zawierza on przeżywanemu przez siebie doświadczeniu[ które nie ma charakteru poznawczego[ doświadczenie o charakterze religijnym]] doświadczeniu objawienia w opisie tego doświadczenia sięga do tradycji biblijnej.
jest to doświadczenie absolutne/ pozytywne / nie wymaga jakiegokolwiek dystansu, a jednocześnie jest do doświadczenie które trudno jest stematyzować/ mówić o nim.

Na czym polega pozytywność tego doswiadczenia?-> polega ona na szczególnym ukazywaniu  się Innego człowieka, poprzez niego również Boga [ najwyższego, nieskończonego]
 doświadczenie pragnienie nieskończoności [ pragnienie metafizyczne- wyprzedza wszelkie rozumienie]
 W swoje filozofii Levinas wychodzi od pragnienia metafizycznego. -> pragnienie które zmierza do absolutnie Innego./ pragnienie , które ma charakter etyczny.

Ukazywanie się Innego oddawane jest przez Levinasa za pomocą symboliki twarzy.

Inny-> zarazem inny człowiek jak i inny byt.
Twarz to sposób w jaki Inny się ukazuje.
Relacja z twarzą jest to wydarzenie źródłowe.

twarz to nie jest coś co można pojąc czy zobaczyć.
  Levinasowi nie chodzi o źródłowy sens poznania twarzy, chodzi mu wyłącznie o sens moralny.-> relacja z twarzą to jest coś takiego czego nie poznajemy inaczej niż urzeczywistniając tę relację.

  Inność to coś takiego co odsłania nam się w twarzy.

Twarz -> symbol bliskości bezpośredniej, przed-pojęciową, niezapośredniczoną przez kulturę.

Treści odnoszące się do twarzy mają wymiar ponadkulturowy.

twarz- coś pierwszego,  doświadczenie bez pojęcia.

W filozofii 'doświadczenie' używane jest do tego co obecne.-> twarzy nie doświadczamy w ten sposób

doświadczanie twarzy -> doświadczenie nadzwyczajne

termin doświadczenie musi być użyte w nowym sensie.
twarz jest to fenomen, jest co coś innego niż obecność zjawisk czy np. danych zmysłowych -> wchodząc w relacje z twarzą staram się uszanować jej Inność.-> bo w Innym JA rozpoznaje kogoś radykalnie lepszego niż ja.

  [ kiedyś Inny był 'gorszy', dopiero w czasach greckich zaczął mięć równie prawa. Levinas idzie dalej [ wynika to z jego inspiracji judaizmem-> w judaizmie nie ma możliwości wejścia w relacje z Bogiem. W judaizmie modlitwa ma sens wyłącznie jako modlitwa zbiorowa-> dostęp do Boga na gruncie judaizmu jest możliwy wyłącznie poprzez drugiego człowieka -> w twarzy drugiego człowieka przebłyskuje coś z innego porządku, z Boga]

metafizyczne pragnienie z którego wychodzi Levinas skłania do dania sprawiedliwości innemu -> moralność to filozofia pierwsza

Levinas-> filozofią pierwszą jest etyka.


Znaczenie etyczne objawia się tej subiektywności, która wykazuje posłuszeństwo względem Inności.

Spotkanie z Innym to nie jest spotkanie osób, nie jest to doświadczenie które mówi coś o czymś- jest to doświadczenie 'dla' -> 'Inny wzywa mnie'

Dotychczasowa filozofia opierała się na relacji z przedmiotami [ spotkanie z innym to zupełnie co innego]
bliskość względem Innego przezywana jest jako coś, co poprzedza świadomość. -> bliskosc bezposrednia, ktora nie jest zapośredniczana całościowym rozumieniem Innego.

L.-> do wnętrza Innego można wyłącznie w bezpośredni sposób, który wymaga z mojej strony jakiejś odpowiedzi.-> tak rozumiana twarz jets dla Levinasa poczatkiem filozofowania-> Inny wyprzedza moją inicjatywe.

odpowiedzialność to coś wcześniejszego od wolności.
[W kulturze zachodniej dotychczas wolność zawsze była na pierwszym miejscu[//hegel]]

twarz otwiera pierwotną mowę- w pierwszych słowach mowy jest zobowiązanie

otwartość na Innego coś bardziej pierwotnego niż otwartość na Byt.

Levinas jest filozofem który wyrasta z tradycji fenomenologicznej-> Levinas szuka źródeł doświadczenia. [ doświadczenia , które jest przesłanką  dla wszelkich innych doświadczeń]

U Levinasa punktem wyjścia jest różnorodność-> Ja i Inny jesteśmy zasadniczo rozdzieleni.

Levinas odwołuje się do źródeł lecz ma na myśli jeszcze starszego niż to, od czego wyszli grecy [arche] -> źródło z którego wszystko się wzięło [w greków] jest nam dane za pomocą zmysłów.

U Levinasa źródło znajduje się poza wszelkim, dającym się wskazać początkiem. [ poziom przed-źródłowy]
Podstawową strukturą u Levinasa jest  nietożsamosc z sobą/ różnica/ wielość. - uderza w fundamenty całej filozofii zachodu.

Na miejscu prymatu wolnego, racjonalnego  JA, u Levinasa pojawia się prymat tego co radykalnie inne-> pierwotną sytuacją jest to,że to co nieskończone wchodzi ze mną w osobisty związek.

Levinas wierzy w moc naszych językowych środków wyrazu, które pozwalają wyjść poza dotychczasowe ramy myślenia.

Czym jest 'metafizyka' wg Levinasa?

 nie jest to żadna teoria.
metafizyką jest relacja z innym   [ Levinas używa terminu 'metafizyka' w zupełnie innym sensie niż dotychczasowa filozofia]

 twarz-> sposób w jaki inny nam się ukazuje

tą Innością jest zarówno człowiek jak i Bóg.
 W twarzy otwiera się wymiar boskości

Przyjmując Innego zarazem przyjmuje Najwyższego

Do tej Boskości , która się  otwiera w twarzy mamy dostęp wyłącznie dzięki sprawiedliwości. -> muszę podporządkować Najwyższemu swą wolność.

Relacja z twarzą wyklucza neutralność.
Filozofia dotychczas chciałabyc neutralna.

 Levinas przenosi do filozofii zaangażowanie, które do tej pory mogło kojarzyć się z przeżyciem religijnym.

Rorty-> da intelektualistów filozofia jest substytutem religijnym.

Na tym fundamentalnym poziomie na który schodzi Levinas nie ma w ogóle możliwości poznania.-> wejście w relacje z twarzą wg Levinasa znajdujemy się stale.-> relacja z twarzą wymyka się naszemu rozumowi, bo w relacji z twarzą nie ma możliwości dyskusji.
relacja z twarzą jest fundamentem wszystkich innych relacji.
obcowanie z twarzą dla Levinasa to coś absolutnie źródłowego.
Na miejscu Idei  Totalności/ Całości , która prowadziła do zjednoczenia tego,co jednorodne Levinas stawia Idee Rozdzielenia. [ nie ma możliwości syntezy]


 L. -> istnieje jakiś sens , który jest czymś pierwszym wobec bytu.

Filozofia zawsze powracała do zasady, zatem czy TWARZY nie należny uznać za własnego początku filozofii?
Levinas chce wyjśc poza rozum.
Inność którą ma na myśli nie może być 'pomyślana' w zwykłym tego słowa znaczeniu.
Do tej pory logos polegał na odkrywaniu bytu i wyrażaniu tego bytu w wiedzy.
U Levinasa czymś pierwotnym jest bliskość względem Innego.

Tradycja zachodu przyzwyczaiła nas do uniwersalnej wartości rozumu.
uniwersalna wartości rozumu z punktu widzenia Levinasa nie jest czymś źródłowym.

 Levinas -> oczekuje byśmy myśleli w horyzoncie bytu coś co wykracza poza ten horyzont. -> 'struktura tego myślenia ma myśleć więcej niż myśli'.

 Każdy z nas przezywa doświadczenie źródłowe bliskości Innego tylko ze sami przed sobą nie chcemy się do tego przyznać.

 

L. nie rezygnuje z rozumu. Stara się połączyć to,co racjonalne z tym co jest przez nas doświadczane na sposób absolutny. chce odrzucać myślenia teoretycznego. uznaje dążenie do Prawdy.

 myślenie teoretyczne, które się kieruje ideałem obiektywności, nie wyczerpuje dążenia do Prawdy.
obiektywnosc  ta nie jest jedyna źródłowa forma w jakiej byt narzuca się naszej świadomości.

L. trzeba podjąć ryzyko ateizmu - jest to cena dojrzałości ludzkiej
L. próbuje pokazać,ze relacja z Innym stanowi warunek sensowności ludzkiego życia [ zarówno w wymiarze jednostkowym jak i cywilizacyjno-kulturowym]

Relacja z Innym jest fundamentem rozumienia Świata.

Nasza relacja z Innym ,to nie tylko relacja z jednym Innym.-> istniają relacje o charakterze kulturowym/ odwołać się do rozumu, wiedzy.

humanizm ekstremalny -> [ Humanizm innego człowieka] zupełnie inny humanizm. Humanizmowi Grecko-Rzymskiemu Levinas przeciwstawia humanizm judaistyczny. [ jedno źródło: Stary Testament]




Zbieżnosc z HEideggere-> H tez chciał stworzyc jakis nowy niemetafizyczny humanizm.
Levinas podobnie jak Heidegger podchodzi do tematyki humanizmu w wyniku zaniepokojenia o człowieczeństwo człowieka.
L. i H. nie aprobują współczesnego rozumienia człowieczeństwa człowieka. Sprzeciwiają się tradycji, która przypisuje człowiekowi uprzywilejowane miejsce w świecie, nadaje człowiekowi władze nad światem.
Heidegger i Levinas nie korzystali z empirycznej naukowej wiedzy o człowieku.

według H i L dowiadujemy się kim jest człowiek, odwołując się do czegoś p o n a d nami [ H-> bycie / L. -> coś ponad ]

powrót do korzeni tradycji.

Heidegger-> gloryfikacja posłuszeństwa
Heidegger nie zauważał Innego, ludzkiej nędzy

Levinas to filozof wyczulony na trudny naszego istnienia.

nic sensownego nie może się odbyć bez Boga

Levinas-> mamy podążać za  ku ludzkiemu humanizmowi. Człowiek nie może być określany poprzez odniesienie do innych istot.Ludzkość nie jest czymś najwyższym. Sensu należy eis doszukiwać poza tym ,co może się ukazywać

  Levinas NIE LUBI pojęcia osoby.
[ osoba ma centrum i troszczy się o samego siebie.]

Człowiek nie jest przypisany do określonego miejsca w świecie.
W ramach bytu człowieczeństwo człowieka jest w ogóle nie obecne.

Prawdziwe człowieczeństwo człowiek uzyskuje w dziedzinie etyki.
polega ono na bliskości wobec  innego człowieka w sensie moralnym.[ przejecie odpowiedzialności za drugiego]
wchodząc w relacje z drugim zarazem wchodzimy w relacje z nieskończonością, czyli Bogiem.
 ->jest to odpowiedzialność, która  ma charakter osobisty . nie jest to własność ogólna.

Człowieczeństwo budzi się wg Levinasa wraz z otwarciem na drugiego-> zawdzięczamy swoje człowieczeństwo drugiemu-> bycie człowiekiem to nie jest moje dokonanie.


 Człowiek nie może by człowiekiem bez miłości.
kIM JEST TWARZ INNEGO?- SYMBOLEM INNOŚCI JEST CUDZOZIEMIEC, SIEROTA, WDOWIEC.
do idei osoby należy tożsamość.
dla Levinasa tożsamość nie jest czym istotnym,centralnym.

do spotkania z innym nie można się przygotować, nie można go wywołać.


Czy mam prawo zyc? czy nie zabieram miejscy komuś innemu?

jeden za drugiego
przymierzanie się do bycia Mesjaszem.