str. 115-132, 142-175
-Ostatnim korzeniem światopoglądu
jest życie
Przezywane na nowo
przez każde indywiduum , jako moment teraźniejszości , nieuchwytne dla
obserwacji, ale trwające we wspomnieniu jako
pogłos.
Obiektywizujące się
w swych uzewnętrznieniach , w całej swej głębi pełniej dostępne w rozumowaniu i
interpretacji niżli w jakimkolwiek uwewnętrznieniu
lub w ujmowaniu własnego przeżycia- życie w niezliczonych formach obecne jest w naszej wiedzy, wszędzie jednak
ujawnia się jako rzeczy wspólne.
Z refleksji nad życiem
powstaje doświadczenie życiowe
Przemijalność -> w
niej nasza zdolność korzystania z chwili
Poszczególne wydarzenia
zostają ujmowane w wiedzę przedmiotowa i
ogólną
Ja, osoby , rzeczy wokół
nas można scharakteryzować jako czynniki świadomości empirycznej.
Pośród doświadczeń życiowych
stanowiących o rzeczywistości s1)iata zewnętrznego
i moim stosunku do niego
Najważniejsze są te które
ograniczają moje istnienie , wywierają na nie nieunikniona presje.
Następnie te które stanowią
nieoczekiwane , a nieusuwalne przeszkody dla moich zamiarów.
Całość moich wnioskowa
indukcyjnych suma mojej wiedzy opiera się na tych założeniowych w świadomości empirycznej przesłankach.
Każdy znaczący
bodziec ukazuje człowiekowi życie od pewniej innej strony; świat pojawia się wówczas
w nowym oświetleniu.
Wszystkie światopoglądami
mają zasadniczo tę samą strukturę.
Struktura ta jest każdorazowo systemem
na podstawie pewnego obrazu swata i na tej podstawię wyprowadzić ideał, dobro najważniejsze
, najogólniejsze zasady kierowania życiem.
Światopogląd rozwijają
się w rozmytych warunkach
Przyczyna wykształcenia
się światopoglądu jest pragnienie utrwalenia
obrazu świata , oceny życia, kierowania wolą, wynikające z przedstawionej
tu zasadniczej własności faz rozwoju psychicznego.
Cały proces
powstawania i utrwalania się światopoglądów
mierzą do tego by odpowiadały one wymogowi wiedzy ważnej powszechnie.
Gdy światopogląd zostaje
ujęty w postać pewnego systemu , gdy
zostaje naukowo udowodniony , staje się powszechny – powstaje metafizyka
Matematyka,
astronomia, geografia -> narzędzia poznania świata
Struktura światopoglądów
metafizycznych determinowana jest przez
jej związek z nauka
Ale tez kulturą święcką
Ustala metody i wartość
poznawcza nauk szczegółowych
Każdy wielki system
metafizyczny jest całością zlodzoną z wielu promieni , z których każdy oświetla
te część życia, do której należy.
Każdy z systemów
metafizycznych [ zajmujących się sztuka , prawda, religia] zdeterminowany jest
miejscem które zajmuje w historii filozofii.
Filozofia dokonuje
syntezy niezależnych nauk
Podstawową ideą od której
wywodzi się próba naszkicowania teorii światopoglądów: idea świadomości historycznej.
Widzi całość systemu
w kontekście rozwoju religii i
poezji-> pokazuje ze metafizyka nie posunęła się nawet na krok w kierunku stworzenia
jednolitego systemu-> pokazuje, że konflikt systemów metafizycznych ma
ostatecznie podstawę w życiu samym , w doświadczeniu życiowym , w podstawie
wobec problemu życia.
Nie znamy zasady która
powoduje zróżnicowanie systemów metafizycznych na podstawie życia
Człowiek postrzega
siebie jako istotę określoną przez przyrodę.
niepokonana animalna
potęga -> hasłem bojowym jest emancypacja ciała
epistemologiczny
aspekt naturalizmu tkwi w sensualizmie
Sensualista ->
nie odrzuca doświadczenia wewnętrznego , ani te nie zaprzecza myślowemu powiązaniu
danych , ale właśnie w porządku fizycznym znajduje podstawę wszelkiego
poznania.
PRZEZ SWE NAMIĘTNOŚCI
CZŁOWIEK JEST NIEWOLNIKIEM PROCESU PRZYRODNICZEGO- PRZEBIEGŁYM, KALKULUJĄCYM
NIEWOLNIKIEM – A JEDNAK STOI PONAD NIM DZIĘKI POTĘDZE MYŚLI
Idealizm wolności
jest wytworem ducha ateńskiego
Bóg istnieje jedynie
dla woli, która domaga się go mocą swojej wolności.
3 typy postępowania metodologicznego
w ramach epistemologii:
Pierwszy z trzech światopoglądów
1. stanowiło przejście od poznania reguł w
świecie fizycznym do uogólnień, które umożliwiały podporzadkowanie także faktów duchowych tej zewnętrznej mechanicznej prawidłowości.
2. Idealizm
wolności-> postulował
istnienie i możliwość ustalenia niekwestionowanych ogólnych określeń świadomości,
które mocą spontanicznej siły kształtowały życie i światopogląd na materiał zewnętrznej rzeczywistości
3. Zachowanie kontemplacyjne -> [
heraklit,brentano ] podmiot niejako wypoczywa od pracy związanej z poznawaniem przyrodniczym
i od działania na polu zaspokojenia potrzeb
powstających w nich celów i
jego wewnętrznego urzeczywistnienia.
Poprzez te postawę[[kontemplacji] nasze życie uczuciowe, poszerza się do
rodzaju uniwersalnej sympatii- skutek: przepełniamy
całą rzeczywistość wartościami ,które odczuwamy ,działanie zaś , w którym się wyzywamy
– najważniejsze idee pełnią dobra i prawdy.
Współodczuwając z
istotą świata w jakim doświadczamy naszego pokrewieństwa ze wszystkimi
zjawiskami rzeczywistości wzmaga się radość życia i rośnie świadomość własnej siły.
Tragiczne poczucie nieustannego przepływu czasu , w którym teraźniejszości jest i jednocześnie już nie
jest, zanika wobec poczucia ze pośród tej ciągłej płynności biegu świata maj w
nim miejsce trwałe prawidłowości
Wszystkie zjawiska
uniwersum maja dwustronny charakter ; widziane z jednej strony , w postrzeżeniu
zewnętrznym, dane są jako przedmioty zmysłowe i jako takie powiązane są
fizycznie natomiast ujęte niejako od wewnątrz
zawierają strukturę życiową , która przezywana jest w strukturze właściwej
naszemu wnętrzu.
Wola i myślenie nie dają
się zredukować do siebie
Nie możemy zrozumieć
nieświadomości wytwarzających z siebie świadomość jako cos wyższego i ponownie stajemy przed niepoznawalnym.
Nie jesteśmy w
stanie pojąc jak z jedności świata powstaje
wielość, z wieczności zmienność- logiczne jest to co nieuchwytne.
Stosunek bytu i myślenia
rozciągłości i myśli nie staje się bardziej zrozumiały pod wypływem słowa ‘identyczność’- również po
tych systemach filozoficznych zostaje pewna formacja duchowa i pewien światopogląd
Goethe-> Bóg we wnętrzu świata swiatem rządzi [..]
Przyrodę w sobie ma i tkwi w przyrodzie by tym
żywotom które w nim ożyły
Ni ducha jego nie zabrało , ni siły’
******************************************
WILHELM
DILTHEY 1833 – 1911
1. Krytyka
istniejących filozofii.
2. Filozofia
życia. „Życie” jako centralny podmiot filozoficzny.
3.
Metodologia badań humanistycznych.
4. Teoria
światopoglądu.
5. „Życie” w
ujęciu Diltheya.
6. Krytyka
Diltheya.
Dilthey w
przeciwieństwie do Nietzschego jest filozofem akademickim. Skończył studia
teologiczne. Czuje się kontynuatorem Kanta. Praca doktorska – Freiermacher.
Pracował w Berlinie, Bazylei, Kilonii i Wrocławiu.
1. Krytyka
istniejących filozofii.
Dilthey
podobnie jak Husserl i pozostali twierdzi, że obecna filozofia to anarchia
systemu. Nie mamy tu do czynienia z czymś jednolitym. Historia filozofii nie
posiada wewnętrznej jedności, istoty – teza wymierzona w Hegla. Metafizyka
została raz na zawsze unicestwiona. Jednym obliczem metafizyka zwraca się ku
religii i poezji, a drugim ku naukom szczegółowym. Nie możemy sprostać naukom.
Kategorie występujące w filozofii nie dają się do siebie sprowadzić.
Metafizyka, która chce ustalić powszechny związek między kategoriami jest
niemożliwa. Jeśli nawet porządkujemy różnorodność, to wymyka nam się jej
przyczyna. Wg Diltheya nie można przezwyciężyć subiektywnego charakteru
wartości. Nie ma wartości bezwzględnej. Filozofii nie udaje się ująć świata w
jego istocie. Dilthey patrzy na dotychczasową filozofię w sposób historyczny i
zauważa osłabienie wpływu metafizyki na filozofię.
Wszystkie
możliwości tworzenia teorii metafizycznych wkrótce się wyczerpią.
Poznanie jest
zawsze względne. Metafizyka redukuje bogactwo świata, faworyzując pewne
przedmioty. W celu poprawienia prostoty teorii Dilthey wziął udział w
powszechnym na terenie Niemiec XIX w. ruchu neokantowskim. Twierdził, że Kant
był krytykiem poznania przyrodniczego i trzeba go uzupełnić o krytykę poznania
humanistycznego.
Dilthey
zaproponował rozumienie filozofii jako elementu duchowej aktywności człowieka.
2. Filozofia
życia. „Życie” jako centralny podmiot filozoficzny.
W życiu
psychicznym również daje się wyodrębnić prawidłowości. W rozwiniętym życiu
psychicznym różne fakty psychiczne powiązane są w strukturę, którą można
przeżyć. Sfera psychiczna jest pobudzona przez sferę przyrody, fizyczną.
W życiu
ludzkim przeplatają się przypomnienia, odczucia, popędy itp. Poznanie ma
charakter teleologiczny 0 stale dążymy do stanu, który mógłby zaspokoić nasze
pragnienia. Funkcja filozofii wynika z podstawowych własności życia duchowego
(z jego struktury). Zarówno geniusz artystyczny, filozoficzny, religijny wnoszą
w tę strukturę swoje rozumienie świata.
Funkcje
filozofii – ujmowanie pojęciowe, myślenie, dążenie do ujęcia ontologicznej
zasady.
Dilthey stara się określić sens i cel świata.
Odpowiada na ludzką potrzebę znalezienia trwałego miejsca w świecie.
Systemy filozoficzne nie są powiązane ze sobą
jednoznacznie. Filozofia odpowiada na zagadkę życia, nie świata.
3.
Metodologia badań humanistycznych.
Przedmiotami
nauk humanistycznych są całości życiowe: pojedyncze osoby. Zadaniem nauk
humanistycznych jest uchwycenie ekspresji jednostek, ich strukturę życiową.
Przeżycia i pojęcia muszą na siebie oddziaływać. Uprawianie humanistyki polega
na czymś innym niż przyrodoznawstwo. Humanistyka uprawiana metodami
przyrodoznawstwa przestaje być nauką.
Psychologia
opisowa to klucz do rozumienia nauk humanistycznych. Ma ona charakter
hermeneutyczny i obejmuje wszystkie
wytwory człowieka, odtwarza w nas życie człowieka.
Zarówno nauki
humanistyczne, jak i przyrodoznawcze opierają się na faktach. Różnią się
obiektami, przedmiotami, którymi operują.
Ludzkość
można uchwytywać jako fakt psychiczny, ale można też ją ujmować jako stan przeżycia.
Różnice między przyrodoznawstwem a humanistyką polegają również na stosunku
podmiotu do przedmiotu. W przyrodoznawstwie zawsze ujmujemy za pomocą
abstrakcyjnych pojęć. Poznanie humanistyczne to poznanie ducha od wewnątrz.
Przyroda jest podłożem, sceną dziejów nauk o duchu. We wszelkim doświadczeniu
występują dwie tendencje. Ten podział to nie podział nauk istniejących, to
projekt. Nauki humanistyczne cechuje relatywizm poznawczy. Na naukę Dilthey
patrzy jako na zjawisko kulturowe. Nauki są oparte na doświadczeniu różnym.
Dilthey wychodzi poza tradycyjny podział Kantowski. Inne są u niego funkcje
rozumu praktycznego. Nie jest intencją Diltheya zaprzeczenie jedności wiedzy.
Teoria życia
duchowego:
1. Dążenie do
świadomości siebie.
2.
Nieodłączne uczucie zagadkowości: śmierć, życie.
3.
Uzasadnienie aktywności.
4. Działają w
nas popędy i uczucia.
5. Wrodzone
dążenie do celu.
6. Dążenie do
coraz bogatszego rozwoju wartości duchowych.
Własności te
Dilthey wyprowadza z psychologii opisowej.
4. Teoria światopoglądu.
Światopogląd
jest to wytwór duchowy, który obejmuje wiedzę o świecie, ale także cel, ideał,
normy, etc. Dysponuje on potęgą, nadaje osobowości wewnętrzna jedność. Pozwala
ująć wieloznacznie życie z punktu widzenia jednej z możliwych postaw. Nie
powstaje w wyniku roli poznania, wypływa z doświadczenia życiowego. Wnosi na
poziom rzeczywistości sposób bycia naszej woli. Przyczyną ukształtowania
światopoglądu jest chęć zapamiętania, zatrzymania pewnego obrazu życia.
Dilthey
wyróżnia typy światopoglądów (uważa to za cel filozofów). Żaden ze
światopoglądów nie ogarnia całej prawdy. Formy światopoglądów: 1) filozofia, 2)
religia, 3) poezja. Obrazem światopoglądu jest pewien obraz świata. Wszystkie
światopoglądy mają jedną strukturę.
Typologia
światopoglądów wg Kryterium: stosunek światopoglądów do przeżyć ich twórców,
rodzaje przeżyć i postaw, które manifestują się w:
- określaniu
roli przeszłości;
-
formułowaniu oceny osób i przedmiotów;
-
formułowaniu ideałów działań.
Światopogląd
wykracza poza normy myślenia naukowego.
Typy:
1. Naturalizm
– poznawczy stosunek do rzeczywistości.
2. Idealizm
wolności - idealizm subiektywny, przeżycia wolicjonalne.
3. Idealizm
obiektywny – emocje, poszukiwanie wartości.
W każdym
światopoglądzie jedna z tych postaw dominuje. Słabe strony światopoglądów:
1. Naturalizm
– próbuje ująć rzeczywistość jako przyrodę, która rządzi się prawami. Samo
pojęcie materii jest wytworem, konstrukcją świadomości. Naturalizm tylko
pretenduje do wiedzy o świecie – nie da się go uzasadnić, ani wywieść z niego
świadomości. Stanowisko to jest użyteczne do podjęcia rozważań nad przyrodą.
2. Idealizm
wolności – Poznanie ogranicza się do faktów świadomości. Tendencja do
dualistycznej interpretacji świata. To stanowisko to tylko wyrwanie jednej ze
stron osobowości.
3. Idealizm
obiektywny – człowiek jest człowiekiem całości świata. Broni zasady monizmu,
szuka zasady świata, tym samym afirmuje jedną stronę oglądu świata. Wyraża
postawę kontemplacji świata, nie działanie.
Sympatie
Diltheya są raczej po stronie drugiego i trzeciego typu światopoglądu. Każdy z
typów światopoglądu rozwija się w ostateczną całość i żadne dowody nie są ich w
stanie wykluczyć. Każdy ma swoje własne kryterium. Każdy jest prawdziwy dla
danego typu osobowości.
Światoipogląd
to obraz świata zniekształcony ludzką działalnością, dlatego dostarcza nam
wiedzy o samym podmiocie. Światopogląd daje złudzenie rozwiązania zagadki
życia.
W religii i
poezji akcentuje się przeżyciową sferę osobowości. Nie zaspokajają one w pełni
dążeń światopoglądowych. Lepiej jest z filozofią, ale Dilthey nie wywyższa
żadnej z tych dziedzin.
Światopoglądy
są wyodrębnione według pewnego planu. Każdy światopogląd jest prawdziwy, będąc
zarazem jednostronny. Dilthey w swych rozważaniach poprzestał na jej typologii,
chociaż chciał osiągnąć coś więcej. Dilthey stwierdził, że wyczerpał typologię,
zdawał sobie sprawę, że wynika ona z doświadczeń pewnej kultury.
Filozofia to
rodzaj światopoglądu. Każdy system filozoficzny odwołuje się nie tylko do
myślenia. Każda filozofia wyraża stosunek do świata. Dilthey wierzy w
przyszłość filozofii. Integruje kulturę, ujednoznacznia zjawiska. Z perspektywy
światopoglądu filozofia ma przed sobą przyszłość, lecz jako metafilozofia.
Motorem rozwoju filozofii są dyskusje między poszczególnymi wyznawcami. Musimy
jednak nadal uprawiać i filozofię i metafilozofię.
5. „Życie” w
ujęciu Diltheya.
Korzeniem
światopoglądu jest życie. Życie to niedyskursywne źródło przeżyć jednostki,
zespół popędów, które dynamizują osobowość. Jest powszechne, ma aspekt
indywidualny i kolektywny. Jest tajemnicą, realnością ostateczną, ostatecznym
uzasadnieniem w filozofii.
Życie jest
nie tylko fragmentarycznie dane w doświadczeniu, ale też żaden z tych
fragmentów nie może pomóc rozwiązać wszystkich problemów.
Kategoria
życia obejmuje wszelkie treści związane z przeżyciami człowieka. Życie nie jest
wolne od treści biologicznych, lecz nie jest tym, co o nim mówi biologia.
6. Krytyka
Diltheya.
Skoro
poznanie okazało się zależne od ludzkiej aktywności, nie sposób marzyć o
osiągnięciu absolutu. Nie ma w rzeczywistości niezależnych od siebie sfer.
Rzeczywistość nie jest ani materialna ani duchowa, ani nie jest dualizmem.
Dilthey nie wyrzeka się prawdy przedmiotowej ani podmiotowej. Podstawą badania
rzeczywistości jest badanie przyrody. Nie jest tu problemem istnienia świata
zewnętrznego. Tym światem zajmują się nauki przyrodnicze, które jednak nie
dochodzą do sensu przyrody. Nauki humanistyczne są czymś wyższym, bo całkowicie
obejmują przedmiot badań przyrodniczych. Uzasadnienie filozofii jest zadaniem
tych, którzy wiedzą co to jest życie. Dilthey twierdzi, że wiedza na temat
światopoglądów ma charakter obiektywny (problem teoretyczny). Sama idea
typologii zjawisk jest niezgodna z filozofią życia, redukowanie wielości
zjawisk do typów. Ponadto – błędne koło – tezy z typologii tworzą uzasadnienie
dla filozofii życia i na odwrót. Intuicyjne jest założenie o jedności ludzkiej
natury.
Typologia
sprzyja redukowaniu wiedzy o życiu do pierwszych stałych elementów dotyczących
życia. Koncepcja życia jest mocno nieokreślona. Dilthey nie dostrzega, że na
filozofię wpływa wiele innych dziedzin kultury. Typy światopoglądu mają u
Diltheya charakter statyczny i ahistoryczny.
Zalety:
Zostają złagodzone sprzeczności światopoglądu. Dilthey wyzwala z postawy
dogmatycznej, absolutyzacji postaw. Jego poglądy spotkały się z dużym
oddźwiękiem – stworzył most nad przepaścią pozytywizmu i psychologizmu.
Stworzył nową podstawę w filozofii i kulturze. Zerwał z ideą (Hegel)
racjonalistycznie pojmowanego człowieka, społeczeństwa, historii. Przeciwstawia
się nietzscheańskiej krytyce degradacji kultury. Próbował odpowiedzieć na
pytania filozoficzna.
Brak komentarzy:
Prześlij komentarz